Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri Köln Yunus Emre Enstitüsü’nde Anıldı
Türk-İslam düşünce dünyasının önemli isimlerinden Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri, Köln Yunus Emre Enstitüsü’nde düzenlenen bir konferansla anıldı. 12 Aralık Cuma akşamı gerçekleştirilen programda, Türk kültürünün temel unsurlarından biri olan tasavvuf ve bu alanda kalıcı eserler veren Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın tasavvufi görüşleri ele alındı.
Köln Yunus Emre Enstitüsü’nün kültür programları kapsamında düzenlenen konferansa ilgi büyüktü. Programda konuşmacı olarak yer alan, Hamburg Üniversitesi Şarkiyat kürsüsünde uzun yıllar akademik çalışmalar yapmış ve dersler vermiş olan Dr. Gülfem Alıcı, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Tasavvufi Görüşleri” başlıklı sunumunda tasavvuf tarihine dair genel bir çerçeve çizdikten sonra, bu düşünce geleneğinin Erzurumlu İbrahim Hakkı’ya kadar uzanan serüvenini örneklerle anlattı.
Dr. Alıcı, özellikle seyr ü sülûk konusuna dikkat çekerek, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın eserinin üç ciltlik yapısının beşinci babında ele aldığı, “Hakk’a giden yolun basamaklarını” ayrıntılarıyla aktardı. Bu bağlamda, İbrahim Hakkı’nın bazı konularda kendisinden önceki mutasavvıflardan farklı görüşler ortaya koyduğunu belirten Alıcı, özellikle zikir anlayışındaki yeniliğe vurgu yaptı. O döneme kadar Kadirî geleneğinde yaygın olan cehrî (açıktan yapılan) zikir yerine, Nakşibendî geleneğinde ilk kez hafî (sessiz) zikri benimsediğinin altını çizdi.
Konuşmasında Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri’ne göre nefis mertebeleri konusuna da yer veren Dr. Gülfem Alıcı, seyr ü sülûkün insanın manevi yolculuğundaki aşamaları ifade ettiğini ve bu sürecin genellikle yedi mertebeden oluştuğunu belirtti. Buna göre nefis mertebeleri şu şekilde sıralandı:
Nefs-i Emmâre (kötülüğü emreden),
Nefs-i Levvâme (kınayan, pişman olan),
Nefs-i Mülhime (ilham alan),
Nefs-i Mutmainne (tatmin olmuş),
Nefs-i Râziye (Allah’tan razı),
Nefs-i Marziyye (Allah’ın razı olduğu) ve
Nefs-i Zekiyye/Kâmile (temizlenmiş, olgun nefis).
Alıcı, Müslüman insanın bu mertebeleri aşarak nefsini terbiye ettiğini ve bu süreç sonunda ruhani bir kemale ulaştığını ifade etti.
Gülfem Alıcı Kimdir?
Gülfem Alıcı, Hamburg Üniversitesi’nde İslami İlimler, Türkoloji ve Din Bilimleri alanlarında yüksek lisans eğitimini tamamladı. 2016 yılında, “17. Yüzyıl Osmanlı-Arap Tasavvufunda Nefs Anlayışı ve Nefs Terbiyesi” başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. Doktora çalışmaları sırasında Gerda Henkel Vakfı ve Max Weber Vakfı (Orient-Institut İstanbul) tarafından verilen burslardan yararlandı.
2017–2021 yılları arasında, Tübingen Eberhard Karls Üniversitesi’nde, BMBF Genç Araştırmacı Grubu tarafından yürütülen “Din ve Akılcılık: Çoğul Toplumlarda Müslüman, Hristiyan ve Yahudilerin Hayat ve Düşüncelerinde İnanç ve Akıl” başlıklı disiplinlerarası projede, habilitasyon çalışmasını sürdüren doktora sonrası araştırmacı olarak görev yaptı.
Araştırma alanları arasında İslam ve Osmanlı dünyasının entelektüel tarihi, yazma eser araştırmaları, Osmanlı döneminde bilgi transferi ve dönüşümü ile tarih ve günümüzde örgütlü tasavvuf hareketleri yer almaktadır. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye ve Kafkasya’daki dini tasavvurlar, ideolojiler ve hareketler üzerine yoğunlaşmaktadır.
Habilitasyon projesi (ikinci kitap çalışması) kapsamında, 15. ile 19. yüzyıllar arasında Osmanlı’da Fâtiha sûresinin yorumlarını, düşünce, kültür ve sosyal tarih perspektiflerinden incelemektedir. Bir diğer araştırma projesi ise geç Osmanlı dönemindeki din değiştirenler üzerine olup, özellikle uzun 19. yüzyılda Hristiyan–Müslüman ilişkileri ve Alman–Osmanlı ilişkilerinin iç içe geçmiş tarihine odaklanmaktadır.
